Η βασιλόπιτα είναι μία παραδοσιακή πίτα, συνδεδεμένη με την εορτή του Αγίου Βασιλείου και το έθιμο της τοποθέτησης νομίσματος ή φλουριού που πιστεύεται ότι φέρνει τύχη. Στην αρχαία Ελλάδα υπήρχαν οι λεγόμενες «Δωδεκαήμερες» γιορτές κι αργότερα, επί ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, τα «Σατουρνάλια», όπου οι οικογένειες προσέφεραν ψωμιά και πίτες στους θεούς για καλή σοδειά. Στην πρώιμη χριστιανική εποχή τον 4 αιώνα μ.Χ. το έθιμο συνδέθηκε με τον Μέγα Βασίλειο.
Σύμφωνα με τη λαογραφία, όταν χρειάστηκε να επιστρέψει στους κατοίκους τα πολύτιμα αντικείμενα που είχαν συγκεντρωθεί για φόρο, ο Άγ. Βασίλειος έψησε πίτες και έβαλε μέσα τα τιμαλφή ώστε να τα μοιράσει δίκαια. Έτσι γεννήθηκε η ιδέα της πίτας με το «φλουρί» που όποιος το έβρισκε θεωρούνταν «βασιλιάς της χρονιάς» ενώ θεωρείται σύμβολο τύχης κι ευημερίας για το νέο χρόνο.
Τύποι και παραλλαγές ανά περιοχή
Η Βασιλόπιτα δεν είναι ένα ενιαίο προϊόν: παρουσιάζει ποικιλομορφία ανάλογα με την περιοχή, τις τοπικές πρώτες ύλες και τα έθιμα.
- Βασιλόπιτα τύπου κέικ
Κυριαρχεί στα μεγάλα αστικά κέντρα. Πρόκειται για αφράτο, βουτυράτο κέικ με αρωματικά όπως βανίλια, κονιάκ ή μαχλέπι, ξηρούς καρπούς όπως καρύδι και συνήθως πασπαλισμένο με άχνη ζάχαρη ή διακοσμημένο με ζαχαρόπαστα. - Πολίτικη βασιλόπιτα τσουρέκι
Ζύμη τύπου μπριός / τσουρέκι με μαχλέπι, μαστίχα και πορτοκάλι. Έχει έντονο άρωμα και ελαστική, ινώδη ψίχα και συχνά διακοσμείται με αμύγδαλα. Παρασκευάζεται κυρίως στη βόρεια Ελλάδα, αλλά και σε περιοχές όπου εγκαταστάθηκαν Μικρασιάτες και Κωνσταντινουπολίτες, π.χ. Αθήνα και Θεσσαλονίκη. Χαρακτηριστικό είναι το πλέξιμο της ζύμης σε κοτσίδα ή στεφάνι, συμβολίζοντας την κυκλικότητα του χρόνου. - Βασιλόπιτα «χωριάτικη» (Ήπειρος & Πελοπόννησος)
Παραδοσιακή ζύμη ψωμιού ελαφρώς εμπλουτισμένη με ελαιόλαδο ή λίπος, με αυγά και ζάχαρη σε μέτρια ποσοστά. Πιο απλή αισθητικά, αλλά με βαθύ τοπικό χαρακτήρα. - Βασιλόπιτα τυρόπιτα ή πρασόπιτα
Στη δυτική Μακεδονία βρίσκουμε βασιλόπιτες που είναι αλμυρές, με τυριά ή πράσα, ανάλογα με τοπικό έθιμο. - Νησιά Αιγαίου
Ιδιαίτερα στη Σαντορίνη και τη Μύκονο, η βασιλόπιτα παρασκευάζεται με ελαιόλαδο αντί για βούτυρο, δίνοντας μια πιο ελαφριά υφή και χαρακτηριστική μεσογειακή γεύση. - Βασιλόπιτες με γέμιση
- Σε κάποιες περιοχές (π.χ. Κρήτη, Δωδεκάνησα), προστίθεται γέμιση από ξηρούς καρπούς, σταφίδες, μέλι ή αποξηραμένα φρούτα, αρωματισμένες ενίοτε με ανθόνερο.
- Βασιλόπιτα Αγιάσου
Ίσως η πιο ιδιαίτερη βασιλόπιτα είναι της Αγιάσου – ορεινό χωριό στη Λέσβο – ίσως η πιο ξεχωριστή βασιλόπιτα της Ελλάδας. Αποτελείται από πολλά λεπτά φύλλα ζύμης – λέγεται πως μπορεί να έχει μέχρι και 50 φύλλα – που ζυμώνονται με διάφορα αρωματικά στοιχεία (γλυκάνισο, πορτοκάλι και λάδι). Ανάμεσα στα φύλλα τοποθετείται γέμιση με μυζήθρα (ξερή τριμμένη) ζάχαρη και πολλά μυρωδικά (κανέλα, γαρύφαλλο, μπαχάρι, πιπερόριζα κ.ά.). Ο συνδυασμός γλυκού και αλμυρού είναι χαρακτηριστικός και αποτελεί γνώρισμα της υφής της. Η πίτα διατηρείται αρκετό διάστημα και παραδοσιακά καταναλωνόταν και τις επόμενες ημέρες ως γεύμα, ειδικά κατά τις εργασίες του λιομαζώματος ή του αγρού. Λόγω της ιδιαίτερης σύστασης και της θρεπτικότητάς της χρησιμοποιείται και ως πρωινό ή γεύμα, όχι μόνο ως γλυκό έθιμο της Πρωτοχρονιάς.
Διαβάστε περισσότερα εδώ
